टपाल व्यवस्थापन

टपाल व्यवस्थापन
सामान्य प्रशासन विभागातील कार्यासन 16-ब व साविस कक्षामध्ये एमएस एक्सेलचा वापर करुन संगणकावर टपाल नोंदविण्याची एक अभिनव कार्यपध्दती अवलंबिण्यात येत आहे. मंत्रालयात सध्या टपालाची नोंदणी मन्युअल पद्घतीने म्हणजेच नोंदणी रजिस्टर मध्ये नोंद घेऊन तसेच डिजेएमएस द्बारे करण्यात येते. तथापि डिजेएमएस नोंदणी प्रणालीमध्ये असलेल्या त्रुटी व अडचणीमुळे मंत्रालयातील लिपिकांकडून टपालाची नोंदणी डिजेएमएस व मॅन्युअल या दुहेरी पद्घतीने करण्यात येते. यामुळे कार्यासनातील लिपिकांचा बराचसा वेळ टपाल नोंदणीमध्ये वाया जातो. डिजेएमएस प्रणालीतील त्रुटी व मॅन्युअल पद्घतीचे तोटे विचारात घेऊन ते दूर करण्याच्या दृष्टीने कार्या.16 मध्ये वरीलप्रमाणे अभिनव पद्घती अवलंबिण्यात येत आहे. या पद्घतीमुळे टपालाची दुहेरी नोंदणी करण्याची गरज नाही तसेच उपसचिव स्तरावर प्राप्त टपालाचे ऍनालिसेस करता येत असल्याने प्रकरणांचा टपालाचा निपटारा करण्याच्या दृष्टीने योग्य निर्देश देता येतात. सदर टपाल नोंदणीची कार्यपद्घती सामान्य प्रशासन विभागातील अन्य उप सचिवांच्या स्तरावरही अवलंबिण्यात यावी या हेतूने सदर टिप्पणी पाठविण्यात येत आहे.
या पध्दतीमध्ये MS Excel चा वापर करुन कार्यासनात प्राप्त होणा-या टपालांची नोंदणी 17 कॉलममध्ये (रकान्यात) करण्यात येते. या विवरणपत्राचा नमुना खालीलप्रमाणे आहे.















वर नमूद केलेल्या विवरणपत्रात विहित केलेल्या रकान्यांची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत -
1. रकाना क्रमांक 1 : सदरचा रकाना कार्यासनात प्राप्त झालेल्या टपाल संदर्भाचा कार्यासनातील आवक क्रमांक दर्शवितो. सदर रकाना टपाल नोंदविणा-या लिपिकाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्वाचा आहे.
2. रकाना क्रमांक 2, 3, 4- कार्यासनात प्राप्त होणारे सर्व टपाल हे नोंदणी शाखा, अमुस/प्रस/सचिव यांचे कार्यालय व सहसचिव/उपसचिव यांचे कार्यालय अशा 3 स्त्रोतांकडून प्राप्त होत असल्याने या तीनही कार्यालयात नोंदणी केलेल्या टपालास त्या कार्यालयाचा नोंदणी क्रमांक अनुक्रमे रकाना क्र 2, 3 व 4 येथे दर्शविण्यात येतो. यामुळे या तीनही स्त्रोतांपैकी कोणकोणत्या कार्यालयाकडून किती टपाल प्राप्त झाले याची माहिती उपलब्ध होऊ शकते. अमुस व उपसचिव यांचे कार्यालयातही Excel च्या वरील विवरणपत्रातच टपालाची नोंद करण्यात येत असल्याने त्या कार्यालयाकडून E-mail ने टपाल नोंदीची प्राप्त होणारी Excel विवरणपत्रातील माहिती कार्यासनातील संगणकावरील विवरणपत्रात संबंधित रकान्यात विनासायास Paste करता येते. त्यामुळे टपालाची पुन्हा नोंद घेण्याची गरज राहत नाही व कार्यासन लिपिकाचा वेळ वाचतो.

3. रकाना क्रमांक 5, 6, 7 व 9, 10 - वर नमूद केलेल्या विवरण पत्रातील हे रकाने शासनाने विहित केलेल्या आवक नोंद वहीतील नेहमीच्या रकान्यांप्रमाणे आहेत.

4. रकाना क्रमांक 8 - येथे नमूद केलेल्या जिल्हा या रकान्यामुळे टपालाचे जिल्हानिहाय वर्गीकरण (sorting) करता येते. या विश्लेषणाचा उपयोग वरिष्ठ अधिका-यांना होतो. यामुळे एकाच जिल्ह्याकडून येणा-या टपालाचा निपटारा करण्यासाठी योग्य निर्देश देता येतात.

5. रकाना क्रमांक 11 - प्राप्त टपालापैकी खास लक्ष देण्याच्या बाबी (महत्त्व) उदा. विधीमंडळ कामकाज, माहितीचा अधिकार, विकाक, लोकप्रतिनिधी, न्यायालय, अर्थसंकल्प, लोकआयुक्त, निवेदने,अशाप्रकारे विवरण उपलब्ध होण्यासाठी हा रकाना आहे. याखेरीज असलेल्या टपालात महत्त्व हा रकाना रिकामा राहील.

6. रकाना क्रमांक 12 - रकाना क्रमांक 12 हा सर्वात महत्वाचा रकाना खास करून उपसचिवाच्या पातळीवर विश्लेषण करण्यासाठी व कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी आहे. उदाहरणादाखल साप्रवि कार्यासन 16-ब मधील स्वरूप-1 ते 12 प्रकारचे वर्गीकरण सोबत जोडलेले आहे. त्यामध्ये विषयानुरूप 11 प्रकारचे व इतर असे 12 प्रकार दाखविण्यात आलेले आहे.
स्वरूपाच्या विवरणामध्ये सामान्यपणे येणारे शब्द विभागीय चौकशी, पूरक मागणी, सेवानिवृत्ती , थकीत बिल, मंत्रीमंडळ टिप्पणी अशा सारखे असतील. परंतु प्रत्येक कार्यासनाला नेमून दिलेली विशिष्ट कामाप्रमाणे त्या त्या उपसचिवांना आपापल्या कार्यासनाचे स्वरूप या रकान्याचे वर्गीकरण स्वत: बसून ठरवावे लागेल. कार्यासन 16 ब च्या उदाहरणावरून दिसून येते की, या कार्यासनाला सेवानिवृत्ती, विभागीय चौकशी यासारखे विषय हाताळावे लागत नाही, परंतु आरक्षण, बिंदू नामावली यासारखे विषय हाताळावे लागतात. याचमुळे प्रत्येक कार्यासनासाठी स्वरूप या वर्गीकरणामध्ये निश्चित स्वरूप काय असेल, हे त्या त्या उपसचिवांनी कार्यासनातील सर्वाच्या बरोबर बसून ठरवावे लागेल.
स्वरूप या रकान्यावर सॉटींग करणे आवश्यक असल्याने या वर्गीकरणासाठी शक्य तो एक व जास्तीत जास्त 2 शब्दांचा वापर करावा. ज्या टपालाचे स्वरूप टपाल लिपीकाला निश्चितपणे समजणार नाही , तेथे “इतर” हा शब्द लिहिता येईल. मात्र ,पहिला एक महिना उपसचिव किंवा अवर सचिव यांनी स्वत:च टपाल वाचून टपालाचे स्वरूप योग्य त-हेने लिहिले असल्याची खातरजमा करावी . तसेच “इतर” या संज्ञेत मोडणारे टपाल एकूण टपालाच्या 10% पेक्षा कमी असावे. स्वरूप या रकान्यासाठी शक्य तो 20 पेक्षा अधिक प्रकारचे वर्गीकरण नसावे कारण जास्त प्रकारचे वर्गीकरण केल्याने टपाल लिपीकाचा गोंधळ होऊ शकतो.
सुमारे 10 दिवसांचे टपाल “स्वरूप ” या रकान्यावर सॉर्ट केल्याने उपसचिव व अवर सचिव या पातळीवर तात्काळ कामाची प्रथमिकता ठरवता येते. यासाठीच हा रकाना आहे.

7.़ रकाना क्रमांक 13, 14, 15 - कोणाकडे देण्यात आला - कार्यासन पध्दतीमध्ये अवर सचिव-कक्ष अधिकारी-सहायक-लिपिक अशी कर्मचा-यांची सरळसोपी साखळी कधीच नसते. परंतू ब-याच ठिकाणी पुरेसा कर्मचारीवृंद नसल्यामुळे बहुतेक ठिकाणी एकाच लिपिकास एकापेक्षा अधिक सहायक, कक्ष अधिकारी/अवर सचिव यांचेकरीता टपाल नोंदणीचे काम करावे लागते. ही वस्तुस्थिती विचारात घेऊन हे रकाने दर्शविण्यात आले आहेत. यामुळे कोणकोणते सहायक / कक्ष अधिकारी /अवर सचिव यांना कोणकोणते टपाल देण्यात आले आहे याची अचूक माहिती या रकान्यावरुन स्पष्ट होते. त्यामुळे एकाच अधिका-यावर कामाचा अधिक ताण पडणार नाही हे पाहता येते. तसेच टपाल लिपीकाला शोध घे?णे सोपे होते.

8. रकाना क्रमांक 16 व 17 - यामध्ये अ.क्र. 16 येथे कार्यासनात प्राप्त झालेल्या टपालावर केलेल्या कार्यवाहीची माहिती दर्शविण्यात येते. येथे केलेल्या कार्यवाहीची माहितीही 4 प्रकारात वर्गीकरण करण्यात आली आहे. यामध्ये नवीन प्रकरण तयार करणे, नस्ती सोबत ठेवणे, इतर विभागांकडे पाठविणे व द.दा. करणे या 4 पर्यायांचा समावेश आहे.
या रकान्यातील माहितीचे वर्गाकरण करुन महिन्याच्या अखेरीस प्राप्त टपालावर केलेल्या कार्यवाहीचा, कार्यवाहीच्या प्रकारानुसार गोषवार काढता येतो तसेच निर्गमित केल्याच्या दिनांकावरुन एका विशिष्ट तारखेस किती टपालाचा निपटारा झाला याची माहिती मिळू शकते.
या विवरणपत्राचे Print Out घेताना पहिल्या शीट वर अ.क्र. 1 ते 8 रकाने व दुस-या शीटवर अ.क्र. 1, 5, 6 ,9 ते 17 येथील रकान्यांची प्रिंट घेण्यात येते. यामुळे एकाच दृष्टिक्षेत्रात प्राप्त टपालाच्या तपशीलासह केलेल्या कार्यवाहीची माहिती उपलब्ध होऊ शकते.
त्याचप्रमाणे आलेल्या टपालावर विहित कालावधीत कार्यवाही होते की नाही याचा वरिष्ठ स्तरावर आढावा घेण्यासाठी प्रत्येक महिन्याच्या 1 ते 10, 11 ते 20 व 21 ते 31 तारीख या कालावधीत प्राप्त टपालाचा गोषवारा उपसचिव व अमुस यांच्याकडे सादर करण्यात येतो. त्यासाठी या कालावधीत प्राप्त टपालाचे विविध शीर्षानुसार वर्गीकरण करण्यात येते.
याअभिनव कार्यपध्दतीमुळे टपालाची पुन्हा नोंद घेण्याची गरज राहत नाही व कार्यासन लिपिकाच्या कामकाजात वेळेची बचत होते. प्राप्त टपालाचे विविध शीर्षानुसार वर्गीकरणामुळे वेगवेगळया संदर्भाचा /प्रकर?णांचा निपटारा कर?ण्यासाठी योग्य नियोजन करता येते. कृषी व पदुम विभागात या कार्यपध्दतीचा वापर केल्यामुळे 450 न्यायालयीन प्रकर?णांचा निपटारा योग्य ्‌नियोजनाद्बारे सुलभपणे कर?ण्यात आला आहे.
तरी साविस व कार्या.16ब कक्षामार्फत राबविण्यात येणा-या टपाल व्यवस्थापन कार्यपद्घती सर्व उपसचिव पातळीवर राबवि?ण्याबाबत आपले अभिप्राय देण्यात यावेत.

संगणक मराठीतून वापर बैठक २) कार्यवृत दिनांक - 19 मार्च 2009

संगणक मराठीतून वापर बैठकीचे कार्यवृत दिनांक - 19 मार्च 2009
सा.प्र.वि./20ब
संगणक व इंटरनेट यांचा मराठीतून वापर करण्याबाबत भाषा व संगणक तज्ञ यांचेबरोबर दिनांक - 19 मार्च 2009 रोजी झालेल्या बैठकीचे कार्यवृत -- शासनाकडून मिळवणे

मराठी साठी जिल्हाधिकारी कांय करू शकतात.

महाराष्ट्र शासन
क्रमांक - संकीर्ण-2009/प्र.क्र.28/09/20-ब,
सामान्य प्रशासन विभाग,
मंत्रालय,मुंबई-400032,
दिनांक- 18/3/2009.
प्रति,
सर्व जिल्हाधिकारी.
विषय : जिल्ह्यातील सायबर-कॅफे मध्ये संगणकावर मराठीतून काम करण्याची सुविधा उपलब्ध करणेबाबत.
महोदय/महोदया,
अपर मुख्य सचिव (साविस) तथा पालक सचिव, सांगली यांच्या जिल्हा भेटीच्या दरम्यान असे निदर्शनास आले आहे की, सांगली शहरात ठिकठिकाणी सायबर-कॅफे कार्यरत आहेत. परंतु या सायबर-कॅफे मधून संगणकावर मराठीतून काम करण्याची सुविधा उपलब्ध नाही. ती सुविधा उपलब्ध करुन देण्याचे निर्देश सर्व सायबर-कॅफेना देण्यात यावेत. संगणकावर मराठीतून काम करण्याची सुविधा उपलब्ध करण्यासाठी कोणतेही नवीन सॉफ्टवेअर घेण्याची आवश्यकता नाही. ही सुविधा विंडोज 2000, विंडोज एक्सपी, विस्टा ही ऑपरेटिंग सिस्टिम असलेल्या सर्व संगणकावर उपलब्ध आहे. ती केवळ जाणीवपूर्वक कार्यान्वित करण्याची आवश्यकता आहे, अशा सूचना जिल्हाधिकारी, सांगली यांना शासन पत्र समक्रमांक दि. 9/2/2009 अन्वये देण्यात आलेल्या आहेत.
2. केंद्र शासनाच्या NEGP ( National E-Governance Programme ) अंतर्गत शासनामार्फत पुरविण्यांत येणा-या सेवा-सुविधा माहिती तंत्रज्ञानाच्या मदतीने संगणकाद्बारे सर्व सामान्य जनतेस त्यांच्या राहण्याच्या ठिकाणी उपलब्ध करुन देण्यात येत आहे. यामध्ये राज्य शासनाच्या विविध विभागांकडून उदा. भूमी अभिलेख कार्यालय, विक्रीकर कार्यालय यांचेकडून सर्व सामान्य जनतेस संगणकावर शासकीय सेवा-सुविधा पुरविण्यात येत आहेत. या स्थितीत सायबर-कॅफे हा माहिती तंत्रज्ञानाच्या मदतीने शासनाशी जनतेचा संवाद साधण्यासाठी एक महत्वाचा दुवा आहे. शासनाचे कामकाज मराठीतून करण्याचे धोरण आहे. परंतु, आपल्या जिल्ह्यात कार्यरत असलेल्या सायबर-कॅफेमध्ये मराठीतून काम करण्याची सुविधा उपलब्ध नसल्यामुळे, सर्व सामान्य जनतेस या सायबर-कॅफेचा उपयोग शासकीय यंत्रणांशी संवाद साधण्यासाठी होत नाही.
3. वास्तविकरित्या संगणकावर मराठीतून काम करण्याची सुविधा उपलब्ध करण्यासाठी कोणतेही नवीन सॉफ्टवेअर घेण्याची आवश्यकता नाही. ही सुविधा कार्यान्वित करण्याची सविस्तर माहिती www.maharashtra.gov.in या वेब साईटवर http://gad. maharashtra. gov.in/marathi/ dcmNew/news/bin/inscript-typing.pdf या URL वर दर्शविण्यात आली आहे.
वरील वेब-साईट उघडत नसेल तर खाली नमूद केलेल्या अपर मुख्य सचिव (साविस) व विशेष चौकशी अधिकारी (2) यांचे http://leenamehendale.blogspot.com/2008/05/blog.post.html या URL वर देखील ही माहिती उपलब्ध आहे. वरील अनुसार संगणकावर मराठीतून काम करण्यासाठी Setting वा इनस्क्रिप्टचा वापर असे दोन टप्पे आहेत.
सेटिंग (Setting) सुरुवातील एकदाच - संगणक सुरु करा आणि पुढील एकएका खूणेवर बाण नेऊन क्रमाने टिकटिकवा (क्लिक करा.) Start > Setting > Control Panel > Regional and Language options. यानंतर खालील 1,2 किंवा 3 पैकी कोणतीही एक प्रक्रिया पूर्ण करा.
1
--> Regional and Language Options वर टिकटिकवल्यावर (क्लिक केल्यावर) त्यामधील Regional Options ही चौकट उघडेल.
--> त्यातील Customize च्या डाव्या बाजूला एका चौकटीत Drop down menu आहे.त्यातील भाषांच्या सूचीतील मराठी किंवा हिंदी हा पर्याय निवडा.
--> Ok वर क्लिक करा.
 मराठी किंवा हिंदीचा पर्याय नसल्यास 2 मधील प्रक्रिया पूर्ण करा.
2
--> Regional and Language Options मधील Language या खूणेवर टिकटिकवा.
--> दुसरी चौकट उघडेल त्यात Details ह्या खूणेवर टिकटिकवा, नवी चौकट उघडेल.
--> ह्या चौकटीतल्या Add ह्या खूणेवर टिकटिकवा Add Input Language अशी खूण असलेली एक लहान चौकट उघडेल.
--> त्या चौकर्टीमधील भाषांच्या सूचीत मराठी किंवा हिंदी ही खूण निवडा.
--> Ok ह्या खूणेवर टिकटिकवा.
 इथेही मराठी किंवा हिंदीचा पर्याय नसल्यास 3 मधील प्रक्रिया पूर्ण करा.
3
--> Regional and Language Options मधील Language या खूणेवर टिकटिकवा.
--> विंडोज एक्सपी ची सीडी ड्राईव्हमध्ये घाला.
--> चौकटीच्या खाली Supplemantal Language Support ह्या भागातील Install files in complex and right-to-left languages (including Thai) हा पर्याय निवडा.
--> Apply आणि Ok ह्या खूणांवर क्रमाने टिकटिकवा.
--> संगणक पुन्हा सुरु करा अशी सूचना येईल तेंव्हा संगणक बंद करुन पुन्हा सुरु करा.
 वरील प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर संगणकात खालच्या बाजूला असणा-या Task bar वर उजव्या कोप-यात EN अशी खूण येईल. तिथे माऊस नेऊन लेफ्ट क्लिक केल्याने HI किंवा MA ही खूण आणता येईल.
मराठी टायपिंग - अशा रितीने संगणकावर मराठी सेटिंग केल्यानंतर की बोर्डवर इन्स्क्रिप्ट पध्दतीने टाईप करावे लागते. इनस्क्रिप्टचा वापर करुन मराठी टंकलेखन कसे करता येईल, याबाबतची सविस्तर माहिती वरील URL वर दर्शविण्यात आली आहे. मराठीचे प्राथमिक ज्ञान असलेल्या कोणत्याही व्यक्तीस या पध्दतीचा वापर करुन संगणकावर मराठीतून टंकलेखन शिकण्यासाठी केवळ 2 मिनिटाचा कालावधी पुरेसा आहे. कारण इनस्क्रिप्ट ले-आऊटमध्ये मराठीतील सर्व स्वर डाव्या बाजूला व सर्व व्यंजने उजव्या बाजूला अशी लक्षात ठेवण्यासारखी अतिशय सोपी विभागणी आहे. याचे फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत.
1) संगणकावर दोन मिनिटात मराठी टायपिंग करणे सहज शक्य.
2) संगणकावर जगात कोठेही वाचकास सहजपणे मराठीत वाचता येईल.
3) संगणकावर जगात कोठेही मराठीतून संवाद साधता येईल.

सायबर कॅफेंनी करावयाची कार्यवाही.
सर्व जिल्हाधिकारी यांना असे कळविण्यात येते की, त्यांनी आपापल्या जिल्ह्यातील सर्व सायबर कॅफे धारकांना खालीलप्रमाणे सूचना द्याव्यात.
1) प्रत्येक सायबर कॅफे धारकांनी त्यांच्या सायबर कॅफेमधील सर्व संगणकामध्ये वर नमूद केल्याप्रमाणे प्रथम सेटिंग करुन घ्यावे.
2) सर्व सायबर कॅफेनी वरील URL मधून कळपाटीचे (की-बोर्डचे) चित्र 1 व 2 डाऊनलोड करुन घ्यावे व दर्शनी भागावर तसेच प्रत्येक खोलीमध्ये सर्व ग्राहकांना ठळकपणे दिसेल असा बोर्ड लावावा.
3)सर्व सायबर कॅफेनी खालीलप्रमाणे सूचना फलक लावावा.
सूचना फलक
1 आता संगणकावर सोप्या त-हेने मराठीतून काम करण्याची सुविधा येथे उपलब्ध आहे.
2 महाजाल (इंटरनेट) तसेच इतर कागदपत्र मराठीत टाईप करण्यासाठी चित्र 1 व 2 या दोन चित्राप्रमाणे कळपाटी (की-बोर्ड) वापरा.
3 आपण मराठीत लिहिलेला मजकूर इतरांना पाठवल्यावर तो दिसेल की नाही ह्याची चिंता करण्याचं आता कारण नाही.
4 गरज असल्यास ही लिंक वाचून काढा http://bhasha-hindi.blogspot.com/2009/02/blog-post.html
-------------------
वरील पत्र अपर मुख्य सचिव (साविस) व पालक सचिव (जि. सांगली) यांच्या मान्यतेने निर्गमित करण्यात येत आहे.
आपला

( अ. ना . कुलकर्णी )
अवर सचिव, महाराष्ट्र शासन.
प्रत - माहितीसाठी सादर.

अपर मुख्य सचिव (साविस) व विशेष चौकशी अधिकारी (2) यांचे स्वीय सहायक. संचालक, भाषा संचालनालय, प्रशासकीय इमारत,5 वा मजला, डॉ. आंबेडकर उद्यानाजवळ,
शासकीय वसाहत, वांद्रे (पूर्व) मुंबई-400051.

शासनदरबारी संगणकावरील व्यवहार व पाठपुरावा

मराठी अभ्यास केंद्राचा नेक इरादा
नमस्कार,
शासनदरबारी पुढील मागण्या करायचे मराठी अभ्यास केंद्गाने ठरवले आहे. आपल्या काही
सूचना असतील तर जरुर कळवा.
राममोहन
*संगणकावरील शासकीय व्यवहाराचे प्रमाणीकरण - शासनाकडून अपेक्षा***
१. मराठीच्या संगणकावरील वापरासाठी केंद्र सरकारने माहिती तंत्रज्ञान
खात्यामार्फत प्रसारीत केलेल्या सूचनांचा राज्य शासनाने पाठपुरावा करावा. यात
संगणकावर राज्यभाषांमध्ये सर्व शासकीय व्यवहार करण्यासाठी *युनिकोड* पद्धतीचा
वापर अनिवार्य केला असून त्यासंदर्भात निश्चित धोरण आखले गेले आहे.
२. केंद्र शासनाने मान्य केलेल्या युनिकोडच्या तत्वांनुसार महाराष्ट्राचे
माहिती-तंत्रज्ञान विकास धोरण आखून *युनिकोड-अनिवार्य संगणकीय व्यवहार* हे तत्व
सर्व शासकीय पातळ्यांवर लागू करावे.
३. मराठीच्या संगणकावरील प्रमाणीकरणासाठी युनिकोड पद्धत हाच सर्वमान्य आणि
विनामूल्य उपाय असल्यामुळे त्याच्या प्रसार-मोहिमेवर राज्यशासनाने भर द्यावा.
विशिष्ट कालावधीत शासकीय कार्यालयांमध्ये युनिकोडची साद्यंत माहिती उपलब्ध करुन
देण्यात यावी.
४. या विषयावर राज्यशासनाच्या माहिती तंत्रज्ञान विभागाने परिपत्रके
काढूनदेखील त्याची अंमलबजावणी झालेली नाहीत. ही त्रुटी भरुन काढण्यासाठी
शासनाने युनिकोडच्या प्रत्यक्ष अंमलबजावणीसाठी आवश्यक त्या व्यावहारिक
उपाययोजनांवर भर द्यावा.
५. मराठीतून इंटरनेट-तंत्रज्ञान प्रभावी आणि सुलभपणे वापरण्यासाठी
युनिकोडला हाच एकमेव तांत्रिक पर्याय आहे. युनिकोड व्यतिरिक्त इतर कोणतीही
पद्धत वापरल्यामुळे संकेतस्थळ, ई-मेल, ई-व्यवहार करताना अनेक तांत्रिक अडचणी
उद्भवतात. उदा. महाराष्ट्र शासनाचे संकेतस्थळ युनिकोडमध्ये नसल्यामुळे त्यावरील
माहिती वाचताना अथवा उतरवून घेताना तांत्रिक अडचणी येतात. त्यासाठी
राज्यशासनाशी संबंधित सर्व विभाग, आस्थापने आणि प्रशासन-संस्थांची संकेतस्थळे
युनिकोडमध्ये रुपांतरित करुन घ्यावीत.
६. युनिकोड हे संगणकाच्या ऑपरेट सिस्टीममध्ये असल्यामुळे विनामूल्य उपलब्ध
आहे. त्यासाठी भाषाविषयक कोणतेही सॉफ्टवेअर (उदा. आकृती, श्रीलिपी इ.) खरेदी
करण्याची आवश्यकता नाही. युनिकोडचा वापर अनिवार्य करतानाच शासनाने मराठीसाठी
असलेली सर्व सॉफ्टवेअर कालांतराने निकालात काढावीत आणि नवीन सॉफ्टवेअरच्या
खरेदीवर बंधने आणून अनावश्यक खर्च टाळावा.
७. सध्या आणि याआधी शासकीय व्यवहारात युनिकोडचा वापर नगण्य असल्यामुळे
कोणताही शासकीय व्यवहार सार्वत्रिक करता येत नाही, तसेच इंटरनेटवरदेखील उपलब्ध
करुन देता येत नाही. त्यासाठी उपलब्ध युनिकोड-कनव्हर्टरचा वापर करुन सर्व
व्यवहार युनिकोडमध्ये उपलब्ध करण्याची सोय करावी.
८. युनिकोड वापर अनिवार्य करतानाच त्याचे किमान प्रशिक्षण सर्व कर्मचारी
वर्गाला देण्यासाठी युनिकोड वापराची माहिती-पुस्तिका, ई-मॉड्युल (सी.डी.
स्वरुपात) इ. साधने वापरुन युनिकोड-प्रशिक्षण व्यवस्था उभारावी. यासाठी
महाराष्ट्र ज्ञान महामंडळ आणि याविषयात काम करीत असलेल्या संस्थांना एकत्रित
करुन त्यांच्यावर कालबद्ध आणि नियोजनबद्ध प्रशिक्षणाची व्यवस्था सोपवावी.
अनावश्यक सॉफ्टवेअर-खरेदीतून वाचणारा निधी या प्रशिक्षणासाठी वापरण्याची तरतूद
करावी.
९. भविष्यातील सर्व प्रगत संगणकीय तंत्रज्ञान मराठीमधून आणण्यासाठी
युनिकोडचाच आधार असेल यावर सर्व संगणक-तज्ज्ञांची एकवाक्यता आहे. उदा.
कनव्हर्टर्स, स्कॅनर्स, संगणक-प्रोग्रॅम्स अशा अनेक सुविधा तसेच ई-शासनासारखा
महाकाय प्रकल्प मराठीतून तयार करण्यासाठी शासनाने तरुण संशोधकांना वाव द्यावा.
यासाठी ईच्छाशक्ती दाखवून प्रगत माहिती तंत्रज्ञानाची कास मराठीतून धरावी.
१०.मराठी शाळा, महाविद्यालये, व्यावसायिक अभ्यासक्रम, संगणकाचे अनेक लहान-मोठे
अभ्यासक्रम यांत युनिकोडचे प्रकरण समाविष्ट करण्यासाठी शासनाच्या संबंधित
शिक्षण-विभागांनी पुढाकार घ्यावा.
--------------------------------
युनिकोड वापरा मराठीतून ई-मेल करा
MS WORD, EXCEL, POWERPOINT कशामधूनही मराठीतून काम करा...विनामूल्य
आजच आपल्या WINDOWS XP मधील युनिकोडचा पर्याय चालू करा
मराठीतून उपलब्ध अनेक सोयी-सुविधांसाठी पुढील लिंक पहा
http://ildc.gov.in/marathi/mdownload2000.htm

संगणक मराठीतून वापर १) बैठकीचे कार्यवृत दिनांक - 30 जानेवारी 2009

सा.प्र.वि./20ब
संगणक व इंटरनेट यांचा मराठीतून वापर करण्याबाबत भाषा व संगणक तज्ञ यांचेबरोबर दिनांक - 30 जानेवारी 2009 रोजी झालेल्या बैठकीचे कार्यवृत -- क्लिक करा.
-----------------------------------------------------------------------
From: Nitin Nimkar <nvncom@yahoo.com>
Date: 2009/10/29
Subject: Re: Fwd: This is too important an issue to be driven by ego's and remain un resolved.
To: Leena Mehendale <leena.mehendale@gmail.com>
Cc: jitendra <jituviju@gmail.com>, दीपक पवार <santhadeep@gmail.com>, राममोहन खानापूरकर <ram.research@gmail.com>, प्रकाश परब <p_s_parab@yahoo.co.in>, प्रकाश परब <pspddombivli@gmail.com>, संतोष क्षीरसागर <kshirsagar.santosh@gmail.com>, युनिकोड गट <unicode_emarathi@googlegroups.com>
मेहेंदळे मॅडम आणि मित्रांनो,

तुम्ही जेंव्हा तुमच्या संगणकावर गार्गी वापरता तेंव्हा तो फक्त तुमच्याच संगणकावर असल्याची खात्री आहे. दुसर्‍याच्या संगणकावर तो असेलच याची खात्री काय? यासाठीचे गेले अनेक दिवस मी सांगतो आहे की 2/4 चांगले टंक मायक्रोसॉफ्ट आणि लीनक्स ऑपरेटींग सिस्टमवर ऑपरेटींग सिस्टम बरोबरच महाराष्ट्रातील सगळ्या संगणकावर असतील असे बंधन/दबाव मायक्रोसॉफ्टवर महाराष्ट्र शासन का टाकत नाही? यासाठी मराठीचा वसा घेतलेल्या महाराष्ट्र शासनाने काय विचार केला ? कोणती पावले उचलली? हाच तर प्रश्न आम्हा मराठी प्रेमींना पडतो आहे, सतावतो आहे.  2/4 उत्तम टंक जर ओएस बरोबरच आले तर हे सर्व प्रश्न चुटकीसरशी सुटतील. पण नाही, ते भाग्य मराठीच्या नशीबी नाही. 

दुसर्‍या बाजूला 700 मराठी टंक केल्याचा दावा सी डॅक करते आणि ते टी डी आय एल वरती उपलब्ध आहेत आहेत असे म्हणते. पण ओ एस तयार करणार्‍याला आम्ही ते देणार नाही असे अडून बसते. विचार करा की जर ते 700 टंक मराठीप्रेमींपर्यंत पहोचलेच नाहीत तर त्याचा काय उपयोग ? आम्हाला 700 टंक नकोत 2/4 उत्तम स्टॅंडर्ड टंक ओ एस बरोबर आले की आपले काम होईल. इंग्रजीचेही तसेच आहे. टाईम्स न्यू रोमन, एरियल, टाहोमा आणि सॅन सेरिफ हे टंक ऑ एस बरोबर येतात. या व्यतिरिक्त जर इंग्रजीमधे जर कुणाला मजकूरात कला कुसर करायची असेल तर त्यालाही खास टंक सी डॅक किंवा तत्सम  टंक बनवणार्‍याकडून विकतच घ्यावे लागतात आणि त्यावर सी डॅक जसे अत्ता अडून बसले आहे तसे ते अडून बसतात. त्या खास टंकांचे परवाने तुम्हाला टंक सहज वापरू देत नाही. त्यांचे परवाने तुमच्या खास कामासाठी वेगळी फी आकारु शकतात. 

या वर उपाय खाली :

1) मायक्रोसॉफ़्टने युनिकोड मानांकनाचा जसा मंगल टंक केला आहे तसेच आणखी 2/4 तयार करणे व ओ एस बरोबर देणे. यासाठी महाराष्ट्र शासन त्यांच्यावर दबाव टाकू शकते.

2) सी डॅककडून टंक विकत घेऊन ते सर्व ओ एस साठी खुले करणे. 

3) शहासर आणि संतोष क्षीरसागर यांच्यासारख्या टंक तंत्रज्ञानात पारंगत व्यक्तींनी टंक निर्मीतीचा प्रकल्प करुन तयार करुन 4 टंक तयार करुन मायक्रोसॉफ्ट सकट सगळ्या ओएस साठी देणे आणि ते महाराष्ट्र शासनाने सर्व ओ एस वरती असलेच पाहिजेत असे बंधनकारक करणे. 

4) गरज असेल तर याहू, जी मेल यांच्यासारख्या कंपन्यानां मराठी टंकाची सोय करण्याचे बंधन महाराष्ट्र शासन टाकू शकते. जर टंक उपलब्ध असतील तर ते ती सोय ते चुटकीशरशी करु शकतात. 

मला वाटते मी सर्व संकल्पना स्पष्ट केली आहे. अजूनही काही शंका असल्यास यावर प्रकाश टाकू शकतात.  माझ्या संकल्पनांमधे काही उणीव असल्यास शहासर, तुम्ही त्यात सुधारणा करावी ही विनंती. 

आपला,

नितीन निमकर

  

---

From: Leena Mehendale <leena.mehendale@gmail.com>
To: Nitin Nimkar <nvncom@yahoo.com>
Cc: jitendra <jituviju@gmail.com>; दीपक पवार <santhadeep@gmail.com>; राममोहन खानापूरकर <ram.research@gmail.com>; प्रकाश परब <p_s_parab@yahoo.co.in>; प्रकाश परब <pspddombivli@gmail.com>; संतोष क्षीरसागर <kshirsagar.santosh@gmail.com>; युनिकोड गट <unicode_emarathi@googlegroups.com>

Sent: Wed, October 28, 2009 5:52:13 PM

Subject: Re: Fwd: This is too important an issue to be driven by ego's and remain un resolved.

i have gargi font and I can use it on my word file but not while typing e-mail to you. hence question mark. Does it mean we still have to go some more miles?
How to proceed ?
-lm

2009/10/28 Nitin Nimkar <nvncom@yahoo.com>

मित्रांनो,

मी सी डॅकचे काही चांगले टंक आणि गार्गी, एरिअल वापरुन खालील पान तयार केले आहे. सगळे टंक माझ्याकडे आहेत आणि मी ते नेहमी वापरतो. त्यामुळे मराठीतील टंक विवीधता वापरता येते. फक्त जर हे टंक नसतील तर तुम्हाला मजकूर मंगल मधेच दिसेल.

http://www.quest.org.in/sample_fonts_CDAC.html

जर वरील मजकूर तुम्हाला मंगलमधेच सुरवतीच्या ओळींसारखा दिसला तर त्याचा अर्थ पुढे इंग्रजीत नाव लिहिलेले टंक तुमच्याकडे नाहीत. 

आपला,

नितीन निमकर

---

From: Leena Mehendale <leena.mehendale@gmail.com>

To: Nitin Nimkar <nvncom@yahoo.com>

Cc: jitendra <jituviju@gmail.com>; दीपक पवार <santhadeep@gmail.com>; राममोहन खानापूरकर <ram.research@gmail.com>; प्रकाश परब <p_s_parab@yahoo.co.in>; प्रकाश परब <pspddombivli@gmail.com>; संतोष क्षीरसागर <kshirsagar.santosh@gmail.com>; युनिकोड गट <unicode_emarathi@googlegroups.com>
Sent: Wed, October 28, 2009 3:19:29 PM
Subject: Re: Fwd: This is too important an issue to be driven by ego's and remain un resolved.

has anyone tried gargi or Ariel unicode or calibree on blog? Do they work?
-LM

2009/10/19 Nitin Nimkar <nvncom@yahoo.com>

शहा सर,

माझ्या मते आपण सी डॅकचे फॉंटस आपल्या सगळ्या कामाला बिनदिक्कत वापरावेत. मला वाटत नाही की ते आपल्याकडे पैसे मागायला येतील. आणि आलेच तर त्यावेळी आपण त्यांना नडू शकतो. तुमचे फॉंटस घेऊन जा. आम्हाला नकोत. काही झाले तरी युनिकोडमधून आपला मजकूर आपल्याकडे आहेच. तो फॉंटमुळे आपल्याकडून जात नाही.  आपल्याकडे उपलब्ध असलेला मंगल फॉंट आपण वापरतो आहोतच. शिवाय कॅलिब्री, ऍरियल युनिकोड हे दुसरे पर्याय आता उपलबद्ध आहेतच. त्यांचे भांडण मायक्रोसॉफ्टशी आहे. अर्थात त्याने मराठी प्रसाराला मोठी खीळ बसते. पण आपण आहे ति थून पुढे तर सरकायलाच हवे. 

सी डॅक चे फॉंटस वापरायचे नसतील तर फक्त एकच उपाय उरतो तो म्हणजे 2/4 फॉंटस आपण तयार करुन तुम्ही म्हणता त्या तर्‍हेने मुक्त ठेवावे. पण या साठी पैसे कोण उभे करणार आणि हे केंव्हा कोण करणार? नेमके प्रकल्प प्रारुप कोणी तयार केले तर निदान शासनाला (मॅडमना) सांगता येईल की पैसे उभे करा. नाहीतर शेवटच्या मिटींगमधे मी सांगितल्याप्रमाणे सी डॅककडून शासनाने फॉंट विकत घेऊन मुक्त करावेत. ते लवकर होवू शकते. दुसरा उपाय म्हणजे जे लोक सी डॅकला अर्थ सहाय्य करतात त्यांनी पैसे देतांना सी डॅकवर फॉंट मुक्त करण्याचे बंधन टाकायला हवे. ते करता येऊ शकते. 

या बाबतीत तुम्ही आणि श्री. संतोश क्षीरेसागर नेमका विचार मांडू शकता. 

नाहीतर आपण या बाबतीत पुढे कसे सरकणार? आपण गेले 10 महिने ही चर्चा करतो आहोत. उपाय काय ? 

आपला,

नितीन निमकर

From: jitendra <jituviju@gmail.com> Date: Sat, Oct 17, 2009 at 10:19 AM Subject: Re: This is too important an issue to be driven by ego's and remain un resolved. To: Vinay Dharmadhikari <vinay2000@gmail.com> Cc: Srivathsan KR <srivathsan.kr@gmail.com>, Leena Mehendale <leena.mehendale@gmail.com>, secretary@mit.gov.in, Ravi Shanker <nravishanker@nic.in>, Ashis Sanyal <asanyal@mit.gov.in>,omvikas@mit.gov.in, Smt Swaran Lata <slata@mit.gov.in>, Mahesh Kulkarni <mdk@cdac.in>, rajan <rajan@cdactvm.in>, ramkicdac <ramkicdac@gmail.com>, "Dr. Pushpak Bhattacharyya" <pushpakbh@gmail.com>, sanghal@iiith.ac.in, CMKUMAR <cmkumar@nic.in>, "Dr. K Subramanian" <ksmanian48@gmail.com>, alka irani <alka.irani@gmail.com>, Sasikumar <the.little.sasi@gmail.com>, Ashok Saraf <saraf.ashok@gmail.com>, Jaswant Krishnayya <jkrishnayya@yahoo.com>, vijay.bhatkar@dwl.co.in I quote an email I received today from an honorable fighter for freedom who has played a key role in making the Allahabad High Court website most active and fully standard .His name appears in the snapshot attached. When the powerfull corporates can swashbuckle into making their proprietary standards 'mandatory' in India when they cannot even dare so in their own country of origin, you wonder if we are a banana republic. The irony is , we hear no regrets for such errors. In staed we go down on our knees to the same corporates to 'assure us' that they will not charge us in future( till they decide otherwise.) Will some one here at least appeal that momentous decision on the indian languages be made only by those who swear by freedom of the people of this country and not freedom of MNCs. A public apology  and public announcement of abeyance if not reversal of the Apex body decision, is desirable. I would like to know howmany of this list vote +ve.  ( I have received oral assurances at personal level from many concerned and so I dont see any wrong intent on the part of those who inadvertently construed 'opentype' as 'free and open') Hoping I am not the odd man out in this list, Wishing all a Happiness due to  Freedom in  Diwali and the new year jitendra _______________ Dear Sri Jitendra Some time ago, you had sent me minutes of meeting regarding adoption of fonts. Please see this article. Yati http://www.linuxforu.com/views/the-indian-govt-is-just-not-that-into-freedom/ _________________________________________________ On Sat, Oct 17, 2009 at 9:37 AM, Vinay Dharmadhikari<vinay2000@gmail.com> wrote: Dear Leenatai and other high dignitaries addressed, as the retired,lowly placed citizen of india and DIT affiliate, i would like you to join this debate in the context of prof Srivathsan's context, and give a roadmap on how we IL loving community could resolve it once and for all. who should take lead(i think R Chandrashekhar Secy DIT) who can help argue the solution-alternatives(srivathsan, pushpak,leena, mahesh?), etc. HAPPY DIWALI ANYWAY

edpcra Add to circles Show details

संगणकावर मराठी -- शासकीय प्रयत्नांना स्वयं स्फूर्तीने सहभाग

संगणकावर मराठी -- शासकीय प्रयत्नांना स्वयं स्फूर्तीने सहभाग
दि. 30 जाने. 2009 रोजी माझ्या कार्यालयांत श्री मधु मंगेश कर्णिक यांच्या अध्यक्षतेखाली संगणकावर मराठी प्रभावी करण्याबाबत बैठक झाली. त्याचे कार्यवृत्त मी नुकतेच रवाना केले आहे.
पण या निमित्त एकत्र आलेली मंडळी मात्र अजूनही एकमेकांना सल्ला, सूचना व सहयोग देऊन कांहीतरी भरीव करण्याचे टरवीत आहेत आणी सर्वांच्या सर्व ईमेल मला धडाधड येत आहेत.
म्ङणून आता मी त्या इथे चिकटवून माझा ईमेल बॉक्स मोकळा करणार, दुसरा पर्याय नाही.
---------------------श्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्रश्र----------------------
2009/2/27 jitendra
एक प्रश्नोत्तरी ( FAQ ) www.indictrans.in वर ठेवता येईल.
आपल्यापैकी कुणी स्वयंसेवक तयार असल्यास तांत्रिक व्यवस्था करणे शक्य आहे.
आणि त्यासाठी मराठी दिनापेक्षा चांगला दिवस कोणता ?
तसे जाहीर पण करता येईल.
जितेंद्र ------------------
--------------"सुशान्त देवळेकर(Sushant Dev" --Friday, 27 February, 2009 12:15 PM
ही योजना छान वाटते आहे. मला ह्या गटात सहभागी व्हायला आवडेल. मात्र माझं ज्ञान खूपच मर्यादित असल्याने मार्गदर्शनाची आवश्यकता आहे.------------------
-----Ajay Bhagwat--Friday, 27 February, 2009 12:41 PM --------जितेंद्र सर, तुमची सुचना ग्राह्य आहे. मला वाटते की, त्या नेविप्र वर सगळ्यांना RW हक्क असल्यास सगळ्यांना प्रश्न विचारता येतील व उत्तरे देता येतील. तशी सोय तिथे करणे शक्य नसल्यास, www.marathishabda.com वर करता येईल. हे एक ड्रूपल वापरण आहे व ते एक चांगले CMS (Content Management System)आहे. मराठी दिनाच्या शुभेच्छा.------------------
-----------"jitendra" ---Friday, 27 February, 2009 1:03 PM
www.marathishabda.com वर "हे कोजळ मराठी शब्द ह्या एकाच विषयाला वाहिलेले असल्यामुळे, फक्त ह्याच एका विषयाची चर्चा येथे होईल" असे स्पष्टपणे म्हटले आहे. www.indictrans.in चा उद्देश तांत्रिक प्रश्नांची सोडवणूक हाच आहे. खरे तर या मेल यादीत काही सरकारी मंडळी आहेत तेंव्हा सरकारी आशिर्वादाने , योग्य वेबसाईट ( कोजाळ ) वर हे काम झाले तर उत्तम. तसे प्रयत्न व आव्हान मी करू ईच्छितो.-----------जितेंद्र ----------
------नितीन निमकर---------शहासर,
>>मी अजूनही कोणा सरकारी अधिकीऱ्याचा शोधात आहे की जो लोकाभिमुख धोरण अमलात आणू शकेल. त्यासाठी आवश्यक ती माणसं व यंत्रणा जमवून तिला किमान २-३ वर्षे पोसू शकेल. यात लोकसहभाग प्रचंड मिळू शकेल. सरकारी आशिर्वाद , लोकाभिमुख धोरण व भाषाप्रेमींना स्वातंत्र्य हे महत्वाचे.<<
हो अगदी बरोबर. मग आपणच त्या दिशेने प्रयत्न का करुन नयेत?
>>धोरणांचा पुरस्कार किंवा इतरांची टीका पुरे.<<
हेही अगदी मान्य. माझा हा सगळा इतिहास सांगण्याचा हेतु एवढाच की सर्वांना अडचणीची कल्पना असावी व नवीन मार्ग शोधण्यासाठी विचार मंथन व्हावे आणि नवीन कल्पना व नवे संपर्क प्रस्थापित व्हावेत.
आपला, नितीन निमकर
-------------------------------------------------------
From: jitendra
To: Nitin Nimkar
Cc: Ajay Bhagwat ; arun kulkarni ; leena mehendale ; ed pcra ; gaurimsblc@gmail.com; harekrishnaji@gmail.com; kshirsagar.santosh@gmail.com; marathivikas@gmail.com; nitin_24april@rediffmail.com; pspdombivli@gmail.com; ram.research@gmail.com; shubadey@gmail.com; vasantiv@hpcl.co.in; yogeshpalkar@yahoo.com; kubuniverse@yahoo.co.in; udayrote@yahoo.com; vamanbkale@gmail.com; Swapnil Hajare ; Kanhaiya kale ( कન્હૈযা ਕਾளெ ) ; सुशान्त देवळेकर(Sushant Devlekar) ; अतुल लोंढे
Sent: Saturday, February 28, 2009 11:53:33 AM
Subject: Re: minutes of the meeting dt. 30/1/2009
तुम्ही लिहिले की , "सी डॅकमधील जे इंजिनियर हे काम करतात ते पूर्ण स्वयंसेवीवृत्तीने करतात ?" वगैरे.
मी स्वत: स्वयंसेवीवृत्तीने ( वीजेटीआय मधे)काम करत असतांना , केंद्र सरकारने मला सी डॅक मधे आमंत्रित केले. मी डेप्युटेशन वर रुजू देखिल झालो. परंतु सी डॅकमधील अंतर्गत कारणांमुळे ( उघड किंवा गुपित हितसंवंध, ego problems) तब्बल वर्षभर मला व माझ्या गटाला (पगार घेऊनही ) भाषांतर, फॉंट , व इतर महत्वाच्या बाबींवर काम करता आले नाही. तेंव्हा दोन वर्षाचा डेप्युटेशन चा कालावधी असुन देखिल, मी एक वर्षानंतर काढता पाय घेतला. तेंव्हाच , मुंबईत हे काम सुरू असतांना , वर्ल्ड बॅंकेने पैसै दिले म्हणुन बंगलोर च्या सी डॅक मधे ओपन ऑफिस चे भाषांतर होते झाले . प्रयत्न करुन ही ताळमेळ जमवता आला नाही. emails वर पुरावे मिळू शकतील. मुंबईतील प्रकल्पाची एक मेख होती. इथे झालेले सर्व काम सार्वजनिकच राहणार होते. बंगलोर मधे झालेल्या कामात तशी अट नसेल, कदाचित. वर्ल्ड बॅंके चा पैसाही शेवटी सार्वजनिकच. सार्वजनिक पैसा असा व्यय होत असतांना , RedHat, Novell इ. कंपन्यांनी ओपन ऑफिस चे भाषांतर करून घेतले, व ते विकायला लागले.
सरकारी व सार्वजनिक मालकीचे ( GPL) असते तर लोकांपर्यत्न पोचले असते. परंतु त्यात कुणाचेतरी नुकसान झाले असते. आता कुणाचा तरी फायदा होत आहे.
तुमची खंत मी समजू शकतो.
मी अजूनही कोणा सरकारी अधिकीऱ्याचा शोधात आहे की जो लोकाभिमुख धोरण अमलात आणू शकेल. त्यासाठी आवश्यक ती माणसं व यंत्रणा जमवून तिला किमान २-३ वर्षे पोसू शकेल. यात लोकसहभाग प्रचंड मिळू शकेल. सरकारी आशिर्वाद , लोकाभिमुख धोरण व भाषाप्रेमींना स्वातंत्र्य हे महत्वाचे. धोरणांचा पुरस्कार किंवा इतरांची टीका पुरे.
-जितेंद्र
-----------------------------------
2009/2/28 Nitin Nimkar
माफ करा पण हे ईमेल फारच मोठे झाले आहे. तुम्ही शेवट पर्यंत वाचाल अशी आशा वाटते.
तुमचे मायक्रोसॉफ़्ट बद्दलचे मत मला मान्य. पण याच प्रश्नाची दुसरी बाजूही अशी आहे की मायक्रोसॉफ़्ट इंडियाला आपल्या 30 जानेवारीच्या मिटींगसाठी आमंत्रण देण्यासाठी मी स्वत: मायक्रोसॉफ़्टच्या टर्मिनॉलॉजी ब्लॉगवर याबद्दल लिहीले होते. त्याला त्वरित श्री. Plalle Peterson यांचे अमेरिकेतून उत्तर आले की त्यांनी या सभेमधे सहभागी होण्यासाठी, Mr Pradeep Parappil मायक्रोसॉफ़्ट इंडिया यांना मला संपर्क करण्यास सांगितले होते. पण या सदगृहस्थांनी संपर्कच केला नाही. त्यात शहा सर म्हणतात त्यासारखी व्यावसायिक गणिते का एकूणच मायक्रोसॉफ्ट मधील भारतीय इंजिनियरांची भारतीय भाषांबद्दलची बेफिकीरी हा संशोधनाचा भाग आहे.
आता ओपन सोअर्स सॉफ़्टवेअर मराठीकरणा संबधी विचार केला तर त्यातही हीच बेफिकीरी दिसून येते असे मला खेदपूर्वक नमूद करावेसे वाटते. मायक्रोसॉफ़्टला जर आपल्याला पर्याय उपल्ब्ध करुन द्यायचा असेल तर तो त्यांच्यापेक्षा जास्त व्यावसायिकतेने आपण केला पाहिजे. पण आजची परिस्थिती अगदी उलट आहे. सी डॅकचे कोणीतरी श्री. रामन जे बंगलोरस्थित आहेत ते मराठीच्या ओपन ऑफिस प्रोजेक्टचे प्रकल्प प्रमुख आहेत. त्यांनाही मी आपल्या मिटींग बाबत लिहीले होते. उत्तर नाही. मराठी ओपन ऑफिसचे मराठीकरण श्री. रामन यांच्या अखत्यारित पुणे सी डॅकमधे चालले होते. मी त्यांच्या ओपन ऑफिस ग्रुपवरती त्याचे मराठीकरण् कसे बरोबर नाही याकडे लक्ष वेधण्याचा प्रयत्न केला पण फारसे त्यातून निश्पन्न झाले नाही. त्याच्या व्यतिरिकत अत्ता श्री. संदीप शेंडमेके (मी नाव चुकीच्या पध्दतीन लिहिले असेल ) यांनी उरलेल्या कामाचा गेल्या 5 / 6 दिवसात मराठी करणाच्या कामाचा फडशा पाडला आणि 24 तारखेच्या स्ट्रींग फ्रिजमधे त्यांनी मराठी ढकलून दिले. यामधे हेल्प फाईलचे काम 0% झाले आहे. हे संदीप माझ्या माहितीप्रमाणे रेड हॅटमधे नोकरी करत आहेत. मी स्वत: त्यांचे अयोग्य भाषांतराकडे लक्ष वेधले होते. त्यावर त्यांचे म्हणणे तुम्ही या बाबतीत बग रिपोर्ट लिहा. पण मी अत्ता कसेतरी हे मराठीकरण पुरे करुन देतो. पण सुरवात करतांनाच उत्तम व्यवस्थित वा सुयोग्य रितीने का कराय़चे नाही हे मला न उलगडलेले कोडे. सनने यासाठी आवश्यक असणारी सर्व सॉफ़्टवेअर यंत्रणा फुकट उपलब्ध करुन दिली आहे. पण मराठीसाठी ही यंत्रणा वापरलीच जात नाही. आणखी एक गमतीशीर अनुभव म्हणजे माझ्या एका मित्राने याबाबतीत आक्रमक भाषेत एकदा याबद्दल एके ठिकाणी निषेध नोंदवला. त्यावेळी त्यांच्या एका अमेरिकन माणसाने अगदी छान उत्तर दिले की हे भाषांतराचे काम शेवटी स्वयंसेवी पध्दतीने चालते त्यामुळे त्यांना या बाबतीत आपण फार जबाबदार धरता येणार नाही. मला माहित नाही की सी डॅकमधील जे इंजिनियर हे काम करतात ते पूर्ण स्वयंसेवीवृत्तीने करतात की पगार घेऊन या कामासाठी त्यांना काही काळ या प्रकल्पांवर पाठवले जाते? शेवटी आपल्याला सुयोग्य मराठी सॉफ़्टवेअर मिळणार कसे हा प्रश्न आहे.
चीन, कोरिया, जपान यांचे उदाहरण जर पाहिले तर ते आपल्या भाषेबद्दल अतिशय जागृत आहेत व नेमके काम करण्याची त्यांची परंपरा आहे.
यासाठी खरे म्हणजे संस्थात्मक काम व्हायला पाहिजे आणि ते मराठी प्रेमी समुहानेच करायला हवे. सुदैवाने आपल्याला लायनक्स, ऑपन ऑफिस, मोझिला आणि इतर अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत ज्यांचे फ्रेमवर्क वापरुन आपण सुयोग्य मराठी सॉफ़्टॅवेअर तयार करु शकतो. पण हे एकट्याचे दुकट्याचे काम नाही. या साठी महाराष्ट्र शासन, शासनमान्य संस्था, स्वयंसेवी संस्था यापैकी कोणीतरी नेटाने प्रयत्न करायला हवे तरच आय टी चा फायदा आपण सर्वसामान्यांपर्यंत आपण नेऊ शकतो. याचसाठी तुमची कालची एक सातत्याने काम करणार्‍या गटाची सूचना मला खूपच आवडली. तिचा पाठपुरावा करायला हवा.
आपला, नितीन निमकर
----------------------------
मायक्रोसॉफ्ट ला आपण सांगावे लागेल असे मला कधीच वाटले नाही.
त्यांच्या तांत्रिक यशाचे , खरोखर कौतुक करण्याजोगे गुपितच मुळी ग्राहकांना नेमके काय हवे ते समजणे हे आहे.
त्यातील उपायांपैकी किती , केंव्हा व कुठल्या किमतीत देणे याच त्यांचे व्यावसायिक गणित असल्यास मला आश्चर्य वाटणार नाही. तरीही सरकारी धोरण म्हणून कोणीही का असेना, लोकांना किमान काय सुविधा असाव्यात हे सांगण्यासाठी हा प्रपंच. - जितेंद्र
----------------------------------------
2009/2/27 Ajay Bhagwat
कोणत्याही मायक्रोसॉफ्ट प्रणालीच्या भाषा विषयक काम करणाऱ्या विभागाला Dr. Internationalization हे नाव आहे. ह्या तज्ञांचे काम खालील बाबींवर चालते-
१. लिपी- Unicode, DBCS, वगैरे जे अक्षर संकेत आहेत त्यांचा वापर अनिवार्य करणे
२. दिनांक घडण (मराठी- फॉरमॅट)
३. नांव, पत्ता, पिन, टेलि. नं. घडण
४. चलन घडण व त्यासंबंधीचे सर्व गणन (बेरजा, वजावाक्या, ई.)
५. अंक व गणित
६. सर्व शब्द, संदेश, चुका-संदेश, मदत-माहीती (हेल्प) ह्या सर्व प्रणाली चेहऱ्याचे त्या त्या भाषेत अनुवाद करणे ह्या विभागात जगातील जवळ-जवळ सर्व प्रमुख भाषांचे तज्ञ आहेत- मराठी सुद्धा.
एखाद्या भाषेच्या संदर्भात ज्या काही अडचणी येतात त्या सोडवणे त्यांचे कामच आहे. त्यांना आपल्या सगळ्या अडचणी सविस्तरपणे कळवल्यास त्यांची त्यात नक्कीच मदत होईल. आणि महाराष्ट्र शासनच ही अडचण त्यांना कळवत असेल तर त्या अडचणींकडे लक्ष देणे त्यांचा अग्रक्रम होईल. त्यासाठी इथे कळवावे लागेल- drintl@microsoft.com
माझ्या माहितीनुसार भारतिय (आणि चिनी) भाषांचे बरेच काम हैदराबाद येथील मायक्रोसॉफ्ट मधून होते. तेथील तज्ञांच्या तुकडीला बोलावुन घेउन त्यांना ह्या सगळ्या अडचणी अधिकृतपणे शासनामार्फत देण्यात याव्यात अशी नम्र विनंती.
मराठीच्या अनिवार्य वापरासाठी संगणक कंपन्याना (OEM)सांगणे ही अर्धी लढाई जिंकण्यासारखे आहे. (आपल्याकडे बरेच जण संगणक ओईएम कडे घेत नाहीत म्हणुन अर्धी लढाई). पण मायक्रोसॉफ्टच खऱ्या अर्थाने हा प्रश्न सोडवू शकते. ओ.एस. इंस्टॉल केल्यानंतर जर वापरकर्त्याने भारतिय प्रमाणवेळ निवडलेली असेल तर त्यानुसार भाषांचा एक प्रॉम्ट सतत वापरकर्त्याला दिसेल अशी एक व्यवस्था ओ. एस. मधे सहज करता येणे शक्य आहे. ह्यामुळे वापरकर्त्याला आपल्या भाषांचे अस्तित्व सतत लक्षात राहील. ही काम मायक्रोसॉफ्टला करणे सहज शक्य आहे.
मायक्रोसॉफ्टेतर ओ.एस. असेल तर (लिनक्स) भाषेविषयक काम हे असंघटीतपणे त्या त्या भाषिकांनी केलेले असते हे आपण जाणतोच. आपल्याकडे लिनक्ससाठी मराठी भाषांतराचे काम हे करतात- Hrishikesh (हृषीकेश मेहेंदळे) [hashinclude@gmail.com] त्यांचे मिशन हे आहे- The mission is to localize KDE (the Linux K Desktop Environment) into Marathi, so it can be adopted into the mainstream without particular knowledge of English.
http://marathi.hrishi.org/
I hope that the information above is useful.
Warm regards, Ajay Bhagwat----------------------------
मायक्रोसॉफ्टने मराठी भाषेसंदर्भात एक प्रोजेक्ट २००४ मधे सुरु केला होता. त्याचे काम आता संपलेले दिसत आहे. मराठी शब्दसुची त्यांनी ह्याद्वारे बनवून ते शब्द सध्याच्या प्रणालीत वापरले जात असावेत.
मुंबईतीलच एक कंपनी -अक्षरमाया.कॉम- त्यांना ह्याकामी मदत करत होती असे त्या कोजळपानावरुन कळते.
http://www.microsoft.com/language/wincg/home.aspx?langid=1102
आपल्या बैठकीच्या मुद्द्यात मायक्रोसॉफ्ट प्रणालीतील मराठी शब्द काहीसे क्लिष्ट असल्याचे चर्चीले गेले होते म्हणुन मी हा संदर्भ पाठवत आहे. त्या शब्दांची जननी इथे आहे-
http://www.microsoft.com/language/wincg/glossary.aspx?s=4&letter=A&langid=1102&filter=0
मायक्रोसॉफ्टला जर पुन्हा ह्याबाबत जाणीव करुन द्यायची असल्यास त्यांना तसे विचारायला हवे. त्या पानावरच्या प्रोजेक्ट सहाय्यक ह्या दुव्यावर टिचकी मारल्यावर amala@aksharmaya.com ही कोजळपेटी उघडते.
---------------------------------------------------------
From: Ajay Bhagwat [mailto:ajaybhagwat@marathishabda.com]
Sent: Friday, February 27, 2009 8:38 PM
FYI- मायक्रोसॉफ्ट ह्या संस्थेमार्फत मराठी व ईतर भारतिय भाषा विकसित करते ---
http://www.bhashaindia.com/Community/CommunityHome.aspx
-------------------------------------------------------------------------------
-------------"Ajay Bhagwat" -- Thursday, 26 February, 2009 11:13 PM
मराठी आकड्याचा MS Excel मधल्या बगबद्दल वाचून धक्काच बसला. मराठी वापरुन MS Excel वापरायची वेळच आलेली नसल्यामुळे मला ह्याची कल्पना नव्हती.
खरं म्हणजे loss of information हा खूप सिरियस बग समजला जातो.
मला जर MS Office च्या संकेतस्थळावर बग रिपोर्टींगची सोय दिसली की, मी तो बग फ़ाईल करेन- जर हा बग आधीच फाईल केलेला नसेल तर. ------------------
-----------"jitendra" -- Thursday, 26 February, 2009 11:23 PM
खरे तर असे अनेक प्रश्न आहेत. एक टीम सतत काम करणे आवश्यक आहे.
मराठी आकड्याचा प्रश्न version specific असेल तर generalized प्रतिरादन अचूक होणार नाही.
मी तश्या प्रकारे तपासून बघू शकलो नाही म्हणून मला माझेच वाईट वाटत आहे.
-जितेंद्र --------------
------नितीन निमकर--------- शहा सर, अगदी मनातले मत मांडलेत. एक टीम सतत काम करणे आवश्यक आहे आणि या टीमने सुध्दा फार तंत्रज्ञान मूलक प्रश्नांकडे जाण्याची गरज नाही. फक्त मराठीचा वापर रोजच्यारोज करतांना येणारे प्रश्न, युनिकोड, विवीध सॉफ़्टॅवेअरचे लोकलायझेशन व शिक्षण या कडेच फक्त लक्ष द्यावे.
मराठी आकड्यांचा प्रश्न मी युनिकोड कडे मांडला होता, त्यावेळी मला प्रश्नाची नेमकी दिशा सापडत नव्हती. त्यांचे उत्तर नेमकी दिशा देणारे आहे असे मला वाटते. मी त्या दृष्टीने प्रयत्नात आहे. त्यांनी दाखवलेल्या दिशेनुसार ही अडचण विंडोजची, पी एच पी ची, किंवा माझ्या मते आपण व्हर्च्युअल सर्व्हर वापरतो त्यामुळे तेथेसुध्दा अपाचे सर्व्हर, किंवा लाइनक्समधेही असू शकते. या संबधी कोणीतरी प्रयोग करुन नेमका बग निश्चित करुन उत्तर शोधायला हवे.त्यांच्या ईमेल लिस्टवर मी आजच हा प्रश्न त्यांनी सुचवल्याप्रमाणे मांडला आहे. युनिकोडचे उत्तर मी खाली उधृत करत आहे.
आपला,
नितीन निमकर
-----Original Message-----
Date/Time: Thu Feb 26 00:00:54 CST 2009
Contact: nvncom@yahoo.com
Name: Nitin Nimkar
Report Type: Other Question, Problem, or Feedback
Opt Subject: Marathi Numbers
Dear Sir,
Marathi is a Unicode compliant language. However, when we type Numbers in this language they appear in Roman in some programs while in some they appear in Marathi. If we are programming in PHP, for example for date, then input given in Marathi like 09/15/2009 or 15/09/2009 is not validated, however if we give the same date in Roman, it is validated without any change in the program. By this I infer that Marathi Numbers are not recognized as numbers.
Marathi Numbers appear in UNICODE table from 0966 to 096F
How to solve this problem.
Regards,
Nitin Nimkar
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
----- Forwarded Message ----
From: Magda Danish (Unicode)
To: "nvncom@yahoo.com"
Sent: Friday, February 27, 2009 3:58:29 AM
Subject: FW: Subj: Marathi Numbers
Dear Nitin Nimkar,
Yours seems to be an implementation issue rather than an encoding problem, but it might have something to do with the way Windows handles script-specific numbers, or it may just be a PHP problem specifically, although it is hard to tell from what you say here.
I'd highly recommend that you subscribe - free of charge - to the Unicode mailing list and post your problem there. Our Unicode forum has over 700 subscribers with various levels of expertise who are more likely to help you than we are qualified to do here at the Unicode office. Please see http://www.unicode.org/consortium/distlist.html.
I hope this is helpful.
Regards,
Magda Danish
Sr. Administrative Director
The Unicode Consortium
650.693.3921
magda@unicode.org
---------------------------------------------------------------------------
--- On Sun, 2/1/09, rammohan research wrote:
Subject: अभिप्राय- संगणकावर मराठीसाठी आयोजित केलेली बैठक
प्रति, श्रीमती. लीना मेहेंदळे,
विषय- अभिप्राय- संगणकावर मराठीच्या वापरासाठी आपण आयोजित केलेली बैठक
महोदया ,
मराठीच्या विकासाचे काम करत असताना युनिकोडचे महत्व पटल्यामुळे युनिकोड-गाथा मुंबई ते गडचिरोली वारक-यांच्या निष्ठेने नेण्याचा आम्ही चंग बांधला होता. साधन-सुविधांसाठी ही युनिकोड पालखी शासनाने उचलून धरावी अशी आमची रास्त अपेक्षा होती. मात्र गेले काही महिने शासनदरबारी आमच्या पदरी निराशाच पडली. माहिती तंत्रज्ञान वर्ष घोषित करणा-या राज्यशासनाची युनिकोडबाबतची अनास्था आणि हेळसांड अक्षम्य आहे. माहिती तंत्रज्ञान खात्याची याबाबतची बेपर्वा वृत्ती मराठीला संगणक-क्रांतीपासून वंचित ठेवणार याची खात्री त्यांच्या उदासिनतेमुळे पटली होती. तरी आम्ही प्रयत्न सुरुच ठेवले होते.
मात्र आपल्या पुढाकाराने ३० जानेवारीला मंत्रालयातील झालेल्या बैठकीत ख-या अर्थाने निराशेचे मळभ दूर झाले. मराठी भाषेला संगणकावर मानाचे स्थान असावे आणि त्यासाठी ठोस उपाययोजना करावी या आपल्या अधोरेखित भूमिकेमुळेच आजची बैठक आमच्यासारख्या संस्थांना बळ देणारी ठरली. आजच्या बैठकीतल्या मुद्द्यांचा आपण जरुर पाठपुरावा कराल याबद्दल आम्हाला विश्वास वाटतो. या बैठकीमुळे समविचारी भाषाप्रेमींना एक व्यासपीठदेखील मिळाले आहे. आपण आणि आदरणीय मधुभाई यांनी या विषयाला चालना दिलीत. आता त्याच्या कालबद्ध आणि एकसूत्री धोरणाच्या अंमलबजावणीसाठी आम्ही आपणांस सर्वतोपरी सहकार्य करु. यापुढील काळात आमच्या बाजूने ई-मेल गटामार्फत आम्ही आपल्या आणि एकमेकांच्या संपर्कात राहूच. मात्र आजच्या आपल्या चर्चेचे खरे फलित हे येणा-या काळातील परस्पर विचारविनियमातून आखलेला ठोस कृती-कार्यक्रम हाच असेल.
प्रशासकीय पातळीवरील युनिकोडच्या अंमलबजावणीसाठी मराठी अभ्यास केंद्राचे आम्ही सर्व प्रतिनीधी सर्वतोपरी सहकार्य करु. त्यासाठी आपण आम्हाला कधीही संपर्क साधू शकता. पुन्हा एकदा एका अत्यंत महत्त्वाच्या विषयाला शासकीय चौकटीत आणून प्रश्नांची उकल करण्यासाठी आपण घेतलेल्या पुढाकारासाठी मराठी अभ्यास केंद्रातर्फे मी आपले आभार मानतो आणि यापुढील टप्प्याच्या कार्यवाहीसाठी आम्ही आपल्यासोबत आहोत अशी ग्वाही देतो.
आपला स्नेहांकीत, राममोहन खानापूरकर,
कार्यवाह, मराठी अभ्यास केंद्र (दू. ९८२०० ४००६६)
सोबत संगणकावर मराठीसाठी-राज्यशासनाकडून अपेक्षा हे टिपण जोडत आहे.
मराठीतून उपलब्ध अनेक सोयी-सुविधांसाठी पुढील लिंक पहा
http://ildc.gov.in/marathi/mdownload2000.htm
----------------------------------------------------------------
from rammohan research
to Leena Mehendale
date Fri, Mar 20, 2009 at 8:48 AM
subject Re: पुढाकारासाठी अभिनंदन
mailed-by gmail.com
hide details 8:48 AM (12 hours ago)
Reply
नमस्कार,
सध्या काही तुरळक जिल्ह्यांसाठी निश्चितच आहेत...उदा. पुणे, ठाणे, चंद्रपूर, नाशिक इ. अजून काही ठिकाणी नेटवर्किंग करावे लागेल..त्यासाठी प्रयत्न सुरु करतो आणि आपणांस कळवू.
निवडणुकांनंतर आपण एक दहा दिवसाचा कार्यक्रम निश्चित करु शकलो तर आम्ही काहीजण स्वखुशीने जिल्हा-तालुक्यांमध्ये युनिकोड आणि संगणकीय मराठीच्या प्रसारासाठी जाऊ...
राममोहन खानापूरकर
2009-03-19 रोजी, Leena Mehendale लिहिले:
तुमच्यकडे प्रत्येक जिल्ह्यासाठी रिसोर्स पर्सन आहेत कां. ते फक्त तुमच्या ओळखीचे असले तरी पुरे.
2009/3/19 rammohan research
नमस्कार मॅडम,
आपण युनिकोड आणि मराठीच्या संगणकीय वापरासाठी जो पुढाकार घेत आहात, तो निश्चितच स्पृहणीय आणि अभिनंदनास पात्र आहे. आम्हा युनिकोडवाद्यांना मराठीच्या संगणकावरील विकासासाठी आपल्याकडून मिळणारे पाठबळ आमचा उत्साह वाढवणारे आहे.
आपणांस अपेक्षित महाराष्ट्रातील संगणक-क्रांतीसाठी मराठी अभ्यास केंद्रातर्फे आम्ही संपूर्ण सहकार्य देऊ याची खात्री बाळगा.
आपला स्नेहांकित
राममोहन खानापूरकर सचिव, मराठी अभ्यास केंद्र
युनिकोड वापरा मराठीतून ई-मेल करा
MS WORD, EXCEL, POWERPOINT कशामधूनही मराठीतून काम करा...विनामूल्य
आजच आपल्या WINDOWS XP मधील युनिकोडचा पर्याय चालू करा
मराठीतून उपलब्ध अनेक सोयी-सुविधांसाठी पुढील लिंक पहा
http://ildc.gov.in/marathi/mdownload2000.htm
MS WORD, EXCEL, POWERPOINT कशामधूनही मराठीतून काम करा...विनामूल्य
आजच आपल्या WINDOWS XP मधील युनिकोडचा पर्याय चालू करा
----------------------------------------------------

संगणकावर शिका मराठी टायपिंग बोटे ठेवणे व कीबोर्ड प्रॅक्टीस

संगणकावर मराठी टायपिंग
सुमारे नव्वद ते नव्व्याण्णव टक्के मराठी किंवा अन्य भारतीय भाषिकांना हे माहीत नाही कि एका युक्ती मुळे मराठी व तत्सम भारतीय भाषांचे टायपिंग शिकायला फक्त अर्धा तास पुरतो.
संगणकाचा सर्वत्र बोलबाला झाल्यावर खूप लोकांनी गरजपुरते एका बोटाने करण्या इतपत इंग्रजी टायपिंग शिकून घेतले आहे. त्यांची संगणकाची भीती मोडलेली आहे. पण त्यांना देखील हे माहीत नाही की त्याच संगणकामध्ये अर्ध्या तासांत मराठी टायपिंग शिकण्याची युक्ती देखील आहे. या युक्तीचे नांव इनस्क्रिप्ट की-बोर्ड ले-आऊट.
इनस्क्रिप्ट की बोर्ड ले आऊट मधे सर्व व्यंजने उजव्या बोटांनी व सर्व स्वर डाव्या बोटांनी लिहितात त्यामुळे टायपिंग मधे आपोआप एक लय निर्माण होऊन टायपिंग शिकणे व करणे खूप सोपे जाते.
[पुढील मजकूर वाचण्याआधी शक्य असल्यास ही चित्रफीत पहावी.]

दोन मिनिटांत 20 अक्षरे
संगणकाच्या की-बोर्ड वर मधल्या ओळीतील K व वरच्या ओळीतील I अशी KI ही जोडी पहा. K या अक्षराच्या कुंजीने क, ख, आणि I च्या कुंजीने ग, घ, लिहिता येते. याच प्रमाणे पुढील LO या कुंजींच्या जोडीने त, थ आणि द, ध लिहिता येते. L च्या पुढील दोन कुंजी च, छ, ज, झ साठी तर त्या पुढील दोन ट, ठ, ड, ढ साठी आहेत. K च्या डावी कडील H, Y या कुंजींनी प, फ, ब, भ लिहिता येते. म्हणजे मराठी वर्णमालेची ही 20 अक्षरे शिकायला फारसा वेळ लागत नाही -- दोन मिनिटे पुरतात - याला कारण आपण शाळेतील इयत्ता पहिली मधे घोकलेली क ते ज्ञ ही वर्णमाला आणि या वर्णमालेच्या आधाराने तयार केलेला इनस्क्रिप्ट पद्धतीचा. की-बोर्ड. या पैकी प्रत्येक कठिण अक्षरासाठी (ख, घ, छ, झ, थ, ध ...) कुंजीसोबत शिफ्ट हा खटका पण दाबावा लागतो.
गरज असल्यास या लेखाच्या शेवटी दिलेले कळपाटीचे (की-बोर्ड चे) चित्र पहावे.
पुढल्या 20 स्वरांना अजून दोन मिनिटं
तशीच आपण बाराखडीही घोकलेली असते. त्यापैकी अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ ही दहा अक्षरे आणि त्या अक्षरांनी लावायच्या काना मात्रा (अ सोडून) अशा वीस गोष्टींसाठी डाव्या हाताने डावीकडील मधल्या व वरच्या ओळीतील जोडी जोडीने पाच-पाच खटके (कुंजी) वापरतात. त्यांचा क्रम थोडा उलट - सुलट आहे - ओऔ, एऐ, अआ, इई, उऊ असा तो क्रम सोईसाठी लावला आहे. की-बोर्डावर AQ -- ओऔ, SW-- एऐ, DE-- अआ, FR-- इई, GT—उऊ अशी अक्षरे किंवा काना-मात्रा लिहिता येतात.
अशा युक्तीने काकू, बाबू, दादू लिहिण्यासाठी
क (K) + काना (E) + क (K) + ऊकार (T) = काकू
ब (Y) + काना (E) + ब (Y) + ऊकार (T) = बाबू
द (O) + काना (E) + द (O) + ऊकार (T) = दादू
अशी युक्ती आहे.
. अकारान्त अक्षरासाठी अकाराचा खटका (D) मुद्दाम वापरावा लागत नाही.
‘ताक’ या शब्दासाठी त (L) + काना (E) + क (K) आणि
‘हूक’ लिहिण्यासाठी ह (U) + ऊकार (T) + क (K) लिहावे लागते.
‘किती’ हा शब्द लिहिण्यासाठी क (K) + इकार (F) + त (L) + ईकार (R) असे लिहायचे असते.
हे इतकं सोप्प आहे की तीन चार वेळा करून याचा सोपेपणा कळला की आपल्याला एक वेगळाच आनंद होतो.
काना-मात्रा लिहिण्याऐवजी प्रत्यक्ष तो स्वर लिहायचा असेल तर कुंजीसोबत शिफ्ट हा खटका पण दाबावा लागतो.

माझ्या घरात येणारी पाचवी सहावी शिकलेली पण इंग्रजी न येणारी कामवाली मंडळी किंवा त्यांच्या पाचवी - सहावीत जाणा-या मुलीमुलांना देखील मी ही युक्ति शिकवून पहिल्याच दिवशी त्यांच्याकडून या वीसही अक्षरांच्या बाराखडयांची प्रॅक्टिस करून घेते. त्यामुळे त्यांच्यात प्रचंड आत्मविश्र्वास निर्माण होतो. संगणक शिकण्यासाठी इंग्रजी येत नसल्याने अडून रहात नाही याचे भानही त्यांना येते.
उरलेली अक्षरे
उरलेल्या 16 अक्षरांपैकी ज्ञ, त्र, क्ष, श्र आणि ऋ ही अक्षरे आकड्यांसोबत ऍडजस्ट केली आहेत तर म, ण, न, व, ल, स, श, ष, य ही अक्षरे खालच्या ओळीत (कांही शिफ्ट की सोबत तर कांही शिफ्ट की शिवाय) आहेत. K शेजारील JU या जोडीने र, ह, ङ, आहेत तर ड च्या पुढे ञ आहे. यांच्या जागा डोक्यांत बसण्यासाठी थोडीशी प्रॅक्टीस लागते. कुणाला 10 मिनिटे पुरतील तर एखाद्याला एक दिवस लागेल. पण त्यांना काना - मात्रा लावण्याची पध्दत आधी सांगितल्याप्रमाणेच आहे.
जोडाक्षर
अकार असलेल्या अक्षरासाठी अ चा खटका (D) मुद्दाम वापरावा लागत नाही. त्याऐवजी अकार काढून टाकण्यासाठी त्याचा वापर करतात.
म्हणजे दत्त या शब्दासाठी
दत्त = द (O) + त (L) + अकार काढल्याची खूण (D) + त (L).
यातील D या अच्या खटक्यामुळे त चा पाय मोडला जाऊन जोडाक्षराची तयारी होते. अशा प्रकारे तुमच्या घरी असलेल्या संगणकावर मराठी शिकण्याची ही सोप्पी पध्दत आहे.

भारतीय लेखक कुठे आहेत
एका माहिती पत्रावरून असे दिसून येते की सर्व भारतीय भाषा मिळून इंटरनेटवर टाकलेल्या पानांची संख्या 1 कोटीच्याही खाली आहे - त्याचवेळी इंग्रजी भाषेत मात्र इंटरनेट वर उपलब्ध असलेल्या पानांची संख्या पद्म, महापद्म (इंग्लिश भाषेत सांगायचे तर ट्रिलियन्स ऑफ पेजेस) एवढी आहे.
तेंव्हा भारतीय लेखकांनी थोड्याशा प्रयत्नाने मराठी लिपिचे टायपिंग शिकून अन्तर्जालावर (का याला इन्द्रजाल म्हणू या कारण हे ही किती मायावी ! ) धडाधड मराठी वाङ्.‌मय उपलब्ध करून देण्याने आपल्या साहित्य संस्कृतीचे चांगले जतन होऊ शकेल.
पण - परन्तु
आता कोणत्याही युक्ती किंवा जादूच्या मागे कांही तरी पण - परन्तु असतातच आणी कोणत्याही जादूगाराला त्यांचे भान ठेवावेच लागते. या सोप्या की-बोर्डच्या वापरासाठीही लेखकांनी दोन - चार मुद्दे ध्यानांत ठेवले पाहिजेत.
तुमच्याकडील संगणक पेन्टियम जातीचा (586 या चिपचा) असून त्यावर विन्डोज XP ही ऑपरेटिंग सिस्टिम असली पाहिजे. 2000 सालानंतर ज्यांनी संगणक घेतले ते बहुतेक या त-हेचे आहेत. संगणक सुरू करून स्टार्ट - सेटिंग - कण्ट्रोल पॅनेल मधे जाऊन रीजनल ऍण्ड लँग्वेज सेटिंग च्या आयकॉन वर डबल क्लिक केल्याने एक नवीन प्रश्नावली तुमच्या समोर येते. तिथे लँग्वेज च्या प्रश्नावर मला हिन्दीचे (म्हणजेच देवनगरी किंवा मराठीचे) ऑप्शन हवे आहे असे सेटिंग सुरूवातीला एकदा कधीतरी करून घ्यावे लागते.

ते करून झाले की संगणकाच्या खालच्या पट्टीत जो टास्कबार आहे तिथे E (म्हणजे इंग्लिश) हे अक्षर दिसू लागते. विन्डोज मधील वर्ड हा प्रोगाम उघडल्या नंतर टास्कबार वर लेफ्ट क्लिक करून आपल्याला टायपिंग साठी इंग्रजी ऐवजी Hi म्हणजे हिंदी हे ऑप्शन निवडता येते. असे ऑप्शन द्यायचे आणि टायपिंगला सुरूवात करायची.
गुगलच्या जी-मेल वर किंवा याहू-मेल वर आपण याच पध्दतीने मराठीत अगदी सोप्पेपणाने टाईप करू शकतो. फक्त टास्कबार Hi ऑप्शन देण्याचे लक्षांत ठेवायचे. गूगल च्या www.blogspot.com या साइट मार्फत ब्लॉग करायचे असतील, तरी वरील टायपिंगच्या पध्दतीने आपले पुस्तक थेट संगणकावरच लिहिले जाऊ शकते. या ब्लॉगच्या शीर्षकाला मराठी अक्षरांतून नांव देउन शिवाय इंग्लिश अक्षरातूनही द्यावे म्हणजे गूगल सर्च करणा-यांनी मराठी किंवा इंग्लिश दोन्हीपैकी कोणत्याही भाषेतून विषय दिल्यास त्यांना तुमचे ब्लॉग सापडतात.

मायक्रोसॉफ्ट वर दबाबतंत्र हवे, ते आणणार कां?
सुरूवातीला सांगितलेली पध्दत वापरून मेनू बार वर हिंदीचे ऑप्शन मिळवणे हे पुष्कळांना कटकटीचे वाटेल पण ते अजिबात कठिण नाही. मायक्रोसॉफ्ट कंपनीला ही सोय बाय डिफाल्ट देता आली असती आणि लेखकांना ही खटपट देखील करावी लागली नसती. आपल्या देशांत मायक्रोसॉफ्ट कंपनी अक्षरश: लाखो संगणक विकते. तरीपण आपले सरकार तुम्हीं बाय डिफाल्ट हे ऑप्शन उघडे ठेवा असे ठणकावून का नाही सांगत? कांही कांही संगणकांना ही सोय पण देत नाहीत, ज्यांना युक्ती माहीत असेल त्यांनी .............. साईट वरून डाउनलोड करून घ्यावी असा कांहीसा उर्णटपणा दाखवला जातो. याला कारण आपल्या गृहखात्यातील राजभाषा व आय्‌टी या दोन्हीं विभागांच्या वरिष्ठ अधिका-यांची भारतीय भाषांबद्दल असलेली तीव्र उदासीनता व अज्ञान (त्यांनी हे करून पाहिलेलेच नसते – खोटं वाटत असेल तर माहिती अधिकाराखाली विचारून पहा.) हे ऑप्शन उघडे ठेवा असे सांगणे तर फारच क्षुल्लक. पण आपल्या सर्वच भारतीय भाषांबाबत संगणकावर जे अनंत गोंधळ चालतात त्यापैकी कुठलाच गोंधळ ठणकावून सुधारण्याची इच्छाशक्ती शासकीय अधिका-यांकडे दिसून येत नाही.
त्यामुळेच, म्हणजे आपल्या अधिका-यांच्या दुर्लक्षामुळे शिरजोर होऊन मायक्रोसॉफ्टने एक चलाखी अजून केलेली आहे. विन्डोज XP वापरणा-या प्रत्येक संगणकात एक किंवा दोनच भारतीय भाषा ते बसवतात. त्यामुळे एखाद्या संगणकांत हिंदी-मराठी नसेल आणी बंगालीच असेल किंवा मल्याळीच असेल असेही होऊ शकते. अशा वेळी आपल्या विक्रेत्याकडे आग्रह धरून मराठी ऑप्शन मिळवून घ्यावे.
खरे तर इन्सक्रिप्ट ही सिस्टिम भारत सरकारच्या सी-डॅक या संस्थेने सुमारे 20 वर्षांपूर्वी तयार केली. परंतु तिची किंमत ठेवली रू.15,000/- च्या पुढे. त्यामुळे सोपी असूनही ती कोणालाच वापरता आली नाही. यावरून आपल्या सरकारांचे राष्ट्रभाषा किंवा राजभाषेवरील प्रेम (?) समजून येते.

विन्डोज विकणा-या मायक्रोसॉफ्टने देखील याचे फॉन्टस उपलब्ध करून देतांना खूप तांत्रिक अडचणी निर्माण करून ठेवल्या होत्या. शेवटी लीनक्स या ओपन सिस्टिम वाल्यांनी या पध्दतीची महती ओळखून स्वत:च Unicode वर ही पध्दत वापरून ते सर्व फॉन्टस लीनक्स व गुगल वर उपलब्ध करून दिले तेंव्हा स्वतःची भारतीय बाजारपेठ टिकवण्यासाठी मायक्रोसॉफ्टने त्यातील कांही सुविधा देऊन टाकल्या. मायक्रोसॉफ्ट ही कंपनी प्रत्येक काम मार्केट, प्रॉफिट, विक्री या तत्त्वावर करते. या उलट लीनक्स चे तत्त्व आहे की प्रत्येकाने आपण निर्माण केलेली नवीन सोय त्यांच्या प्लॅटफॉर्म वरून जगाला मोफत उपलब्ध करून द्यावी. याचसाठी त्यांची सिस्टिम झपाट्याने वाढत आहे व त्यांचे तत्त्वज्ञान मान्य असणारे त्यांत भर टाकीत आहेत.
इनस्क्रिप्टची अजून एक जादू
इनस्क्रिप्ट हा एकच लेआऊट (म्हणजे कीज वापरण्याची पध्दत) सर्व भारतीय भाषांना चालतो कारण तो संस्कृतजन्य वर्णमालेवर आधारीत आहे. त्यामुळे या एकाच लेआऊट वर सर्व भारतीय लिपिंचे ऑप्शन उपलब्ध होण्यास कांहीही अडचण नाही. विन्डोजची ऑपरेटिंग सिस्टिम न वापरता हल्ली कांही जण लिनक्स ही ओपन सिस्टिम वापरतात. त्यांच्याकडे ही सर्व सुविधा बाय डिफॉल्ट उपलब्ध आहे. त्यांच्याकडेही की बोर्ड वर मराठी टायपिंग याच पध्दतीने होते, शिवाय मोजक्या लिपींची कटकट उद्भवत नाही. भारतात एकूण नऊ लिपी वापरल्या जातात पण सर्वांची वर्णमाला सारखीच आहे व त्या सर्व लीनक्स वर उपलब्ध आहेत.

एकूण तीन उपाय
अशा प्रकारे लिनक्स ऑपरेटिंग सिस्टिम वापरणे, विन्डोज XP वर हिंदी ऑप्शन टाकून घेणे या खेरीज तिसरा उपाय आहे जो जुन्या संगणकांना देखील चालू शकतो, तो म्हणजे आपल्या संगणकावर - इझम किंवा लीप ऑफिस हे सॉफ्टवेअर बसवून त्यांच्या मार्फत वरील इनस्क्रिप्ट की बोर्ड ले - आऊट वापरणे. सदरहू इझम व लीप ऑफिस ही दोन्ही सॉफ्टवेअर सीडॅक या संस्थेने सुमारे 15 वर्षापूर्वी बाजारांत आणली असून इतकी वर्षे लोकांना सहजासहजी व अत्यल्प किंमतीत उपलब्ध झाला नाही व अजूनही होत नाही या बद्दल सर्व लेखकांनी एकत्रित आवाज उठवला तर कांही होऊ शकेल असे वाटते.
भारतीय भाषांमधील संगणक वापरातील इतर गोंधळांबाबतही आवाज उठवण्याची गरज आहे. मात्र लीनक्सच्या धडाक्यामुळे इनस्क्रिप्ट लेआऊट आता या वेगळ्या पध्दतीने उपलब्ध झाला आहे. तसेच लीनक्स आणि गूगल ने पुढाकार घेतल्यामुळे भारतीय लेखकांना वरील प्रमाणे सोप्या पध्दतीने भारतीय भाषा लेखन शक्य होत आहे. त्यामुळे आता मराठी मधे धपाधप ब्लॉग तयार करून अंतर्जालावर मराठी पानांची संस्था वाढवण्यासाठी सर्व मराठी लेखकांनी मोहीम उघडणे शक्य आहे.






















हाच लेख थोड्या विस्ताराने महाराष्ट्र शासनाच्या खालील लिंक वर वाचता येईल.
http://gad.maharashtra.gov.in/marathi/dcmNew/news/bin/inscript-typing.pdf
दिनांक 11.11.09 रोजीचा अपडेट --
नुकतेच आपण कांहीतरी साध्य केले ते असे --
सीडॅक या भारत सरकारच्या कंपनीचे मतपरिवर्तन करण्याचे घूप प्रयत्न झाल्यानंतर आता त्यांच्या साईटवरून मराठी आयलीप डाउनलोड करता येते व त्याच साईटवर दिलेली ऍक्टिव्हेशन की वापरून ते सॉफ्टवेअर पूर्णत्वाने वापरता येते. त्यांचे अभिनंदन. अर्थात इंटरनेटवर ते अजूनही जाऊ शकत नाही, तसेच इतर भाषांना ही सुविधा देणे बाकी आहे. त्यासाठी अजून चर्चा करावी लागणार.
-------------------------------------------------

Geeta Recitals -- Dr. Balram Agnihotri

Geeta Recital by Dr. Balram Agnihotri

श्रीमद्भगवद्गीता तथा दुर्गा सप्तशती हमारे पाठ ग्रंथ हैं अर्थात् घर घर में इनके पाठ का चलन है जो हमारी संस्कृति का अभिन्न अंग है। गीता के सारे अध्याय आप यहाँ देख व सुन सकते हैं। पाठ किया है पूज्य पिताजी प्रो. डॉ बलराम सदाशिव अग्निहोत्री ने। तब वह 86 वर्ष की आयु के थे। उन्हे पूरी गीता करीब करीब कंठस्थ थी और हम बच्चों को भी वही संस्कार दिया। उनकी बाबत जानकारी के लिये देख सकते हैं उनका ब्लॉग.
http://www.kaushalamtrust.com/

Geeta Recitals by Dr. Balram S. Agnihotri -- गीता पाठ
Intro --
SrimadBhagavGeeta and Durga Saptashati are called PATH GRANTH which means that they are to be recited as a daily rite. Thousands of Indian households have this tradition.
My father Dr. Balram Sadashiv Agnihotri, Prof of Sanskrit and Philosophy guided research students for M. Phil and Ph. D. at Mithila Research Institute, Darbhanga, Bihar. He was a great student of Geeta and made it an every-evening habit for us children to sit with him for Geeta recital. That is how we all learnt Geeta by heart. Much later, when he was 86, I was able to get complete recording of Bhagvadgeeta done by him. Even at that age he was able to record all the 18 chapters in 1 sitting.
Around same time he managed to finish writing his book BuddhiYog, which he was planning for years. It is said in Geeta – “ ददामि बुद्धियोगं तं येन मामुपयांति ते -- I give good wisdom to people with which they can reach me” To whom does God give the Wisdom and how do we go about getting His Blessings? My father has tried to explain it in his book BuddhiYog.
I have been able to put his Geeta recitals on YouTube. Here are the links.
Adhyay 18 – Moksha Sanyas Yog
Adhyay 17 - ShraddhaTraya Vibhag Yog
Adhyay 16 – Daivasur Sampad Vibhag Yog
Adhyay 15 – Purushottam Yog
Adhyay 14 – GunaTraya Vibhag Yog
Adhyay 13 – Kshetra Kshetrajnya Vibhag Yog
Adhyay 12 – Bhakti Yog
Adhyay 11, part 1 - Vishvaroop Darshan Yog
part 2
Adhyay 10 – Vibhutu Yog
Adhyay 09 – RajVidya RajGuhya Yog
Adhyay 08 – Akshar Brahma Yog
Adhyay 07 -- Jyan Vijyan Yog
Adhyay 06 – Atma Sanyam Yog
Adhyay 05 – Karma Sanyas Yog
Adhyay 04 – JyanKarma Sanyas Yog
Adhyay 03 – Karma Yog
Adhyay 02 – Sankhya Yog
Adhyay 01 - Arjun Vishad Yog
--------------------------------------------------------------------------------